Bóng đèn điện không phải là thành quả của một mình Thomas Edison mà là kết quả của một chuỗi phát minh từ đầu thế kỷ 19, với hàng loạt đóng góp quan trọng từ Volta, Davy, Lindsay, Swan… Edison chỉ là người đầu tiên kết hợp thành công các yếu tố để thương mại hóa bóng đèn sợi đốt, đặt nền móng cho hệ thống chiếu sáng toàn cầu.
Nội dung chính
1. Tiền thân của bóng đèn điện
1.1 Alessandro Volta và “cọc điện áp”
Đầu thế kỷ 19, Alessandro Volta (Ý) phát minh cọc điện áp – tiền thân của pin, mở đường cho việc kiểm soát dòng điện ở quy mô phòng thí nghiệm.
1.2 Đèn hồ quang của Humphry Davy
Dựa trên pin của mình, Humphry Davy (Anh) tạo ra đèn hồ quang vào năm 1806. Đây là thiết bị chiếu sáng điện đầu tiên, chiếu sáng đường phố nhưng quá chói, tiêu tốn điện năng và khó điều khiển.
1.3 Nhóm các nhà sáng chế đầu thế kỷ 19
– Năm 1835, James Bowman Lindsay (Scotland) trình làng bóng đèn dùng dây tóc đồng đầu tiên.
– Warren de la Rue (Anh) thay dây tóc bằng bạch kim để tăng độ bền, nhưng chi phí sản xuất quá cao.
– Joseph Swan (Anh) nộp bằng sáng chế bóng đèn sợi đốt dùng sợi giấy cacbon năm 1878 và trình diễn thành công vào tháng 2/1879.
2. Bước đột phá của Thomas Edison
2.1 Đạt bằng sáng chế sớm nhất tại Mỹ
Tháng 1/1879, tại phòng thí nghiệm Menlo Park (New Jersey), Edison thử hàng nghìn vật liệu và cuối cùng chọn sợi bông hóa than đặt trong bóng thủy tinh hút chân không, cho thời gian chiếu sáng hơn 14 giờ đầu tiên, sau nâng lên khoảng 30–1.000 giờ.
2.2 Tập trung vào tính thực tiễn
Robert Friedel (Đại học Maryland-College Park) nhận định Edison không phải người nảy sinh ý tưởng đầu tiên nhưng chính ông là người đầu tiên đưa bóng đèn vào đời sống hàng ngày nhờ:
-
Phòng nghiên cứu công nghiệp đầu tiên, hệ thống hoá thử nghiệm liên tục
-
Hệ sinh thái chiếu sáng gồm nhà máy điện, hệ thống dây dẫn, công tơ điện đo tiêu thụ
3. Mối quan hệ hợp tác – cạnh tranh với Joseph Swan
-
Edison và Swan phát triển song song bóng đèn sợi đốt và kiện cáo bản quyền tại Anh.
-
Tòa án Anh xử thắng Swan, và hai ông sau đó hợp tác thành lập công ty Ediswan để sản xuất đại trà bóng đèn.
4. Những thách thức ban đầu và sự công nhận
-
Nỗi lo tâm linh: Ánh sáng nhân tạo ban đầu bị xem là “không tự nhiên” và có thể mang điềm xấu
-
Chất lượng và độ bền: Edison phải cải tiến liên tục để đảm bảo tuổi thọ và chi phí hợp lý
-
Qua thời gian, bóng đèn điện dần thay thế nến, đèn dầu, trở thành thiết bị không thể thiếu trong sinh hoạt và sản xuất.
5. Di sản phát minh vượt ra ngoài bóng đèn
Thomas Edison sở hữu hơn 1.000 bằng sáng chế, bao gồm:
-
Công tơ điện: Hệ thống thanh toán tiêu thụ điện năng
-
Máy chiếu phim: Làm nền tảng cho ngành điện ảnh
-
Ô tô điện: Tiên phong phương tiện năng lượng sạch
Những cải tiến này cho thấy tư duy công nghiệp và chiến lược thương mại hóa của Edison không chỉ dừng lại ở bóng đèn.
